نگاهی به عقاید ژان دورینگ (بخش سوم)
بخش اول این یادداشت را می توانید از اینجا مطالعه كنید .
بخش دوم این یادداشت را می توانید از اینجا مطالعه كنید .
یکی از ضوابط مهم این است که دگرگونی از درون آید و نه از برون.
هنرمند نوافرین باید نسبت به صورت های سنتی موسیقی کامل داشته باشد و نوپردازی اش باید از موسیقی درون منظومه ی ایرانی بتراود
و ادامه دهنده ی صورت های پیشین موسیقی ایرانی باشد و در هر حال از سنت های بیگانه عناصری را و عاریت نگیرد.
حالا اگر آمدیم و عناصری را از موسیقی غیر ایرانی به عاریت گرفتیم و به عبارتی به موسیقی ایرانی ترجمه نمودیم و در خدمت این موسیقی از آن استفاده کردیم، نباید نگران از دست رفتن موسیقی خود باشیم، بلکه باید برای داد و ستد هنری چون گذشته ی تاریخ آماده باشیم. و اما در اینجا قسمتی از یادداشت مهدی اخوان ثالث تحت عنوان «موسیقی ما» را با هم بخوانیم: «… تا آنجا که شواهد تاریخی در شئون مختلف زندگیها نشان داده، هیچ اخذ و اقتباس سالمی که با شم صحیح و بر بنیاد اصول راستین باشد، به زیان هیچ تمدنی نبوده و اصولا گویا اصل تمدن یعنی همین داد و ستد معنویات. »
۷. آقای دورینگ از شنیده های خود می گوید: «من خودم کنسرت ایشان (محمدرضا شجریان در آمستردام را دیدم که ۹۰ درصد سالن ایرانی بودند. بعد آقای شجریان مو به مو البته نه به معنای تکراری۔ یعنی کاملا وفادار به سبک خودش می خواند، یعنی طوری می خواند که برایش فرق نداشت که همراهانش استاد کسائی یا عبادی باشند و یا موسوی و ذوالفنون. به هر حال ایشان صددرصد وفادار به سبک آواز ایرانی می خواندند ولی در کنارش نوازندگان چیزی می زدند که هیچ ربطی به آواز نداشت.
من تنها نبودم، افراد صاحبنظر دیگری هم بودند که متفقا می گفتند در صدای ساز ایشان بوی ایران نبود. اما او از همه اش سرجایش بود و چنین به نظر می رسید که ساز و آواز دو زبان مختلف اند و ربطی به هم ندارند. برای مثال شما از من به زبان فارسی سؤال بپرسید و آنگاه من به زبان روسی پاسخ بدهم. آیا این اسمش گفت وگو است؟»
نه! شجریان به عنوان خواننده ای با فراست نشان داده است که به طور مثال در کنار نوازنده ای تمام عیار مثل جلیل شهناز، کاملا ممتاز و متمایز خوانده است، و شاهد آن هم، آثار ضبط شده ی موجود است.
او آواز خوانی تأثیرپذیر و تأثیرگذار است، به خصوص در آثاری که بزرگان موسیقی را همراهی کرده، این ویژگی بارز است.
۸. ژان دورینگ در خصوص بداهه نوازی عقیده دارد: «حالا باید نشان بدهید این بداهه نوازی تا چه حد واقعا بداهه نوازی است. من کنسرت دیده ام که بین آن و ضبط منتشر شده اش، اصلا هیچ فرقی وجود ندارد. یعنی تمام آنچه که بداهه نوازی عنوان می شود از قبل ساخته شده است. بنابراین بداهه به معنای واقعی نیست. البته تغییرات بسیار اندکی در هر اجرا وجود دارد. بالاخره کسی که قطعه ای از شوپن اجرا می کند، کاملا همان قطعه ای نخواهد بود که شوپن ساخته است. »
کلمه ی بداهه پردازی یا بداهه نوازی (که سوغات شما غربی هاست و هنوز تعریف فراگیری از آن در موسیقی ایرانی نداریم)، سال هاست که در موسیقی ما به شوخی و مطایبه تبدیل شده است.
امروز بچه ها هم که مشق ساز می کنند، می گویند بداهه نوازی می کنیم، البته گاهی شکسته نفسی هم می کنند و مثلا می گویند:
ما که بداهه نواز نیستیم، ولی هر چه می زنیم، جملاتش از خودمان است؟
9. دورینگ از تأثیرگذاری شعر بر سایر هنرها در عصر صفوی می گوید: «شعر به خوشنویسی موضوع می دهد، طرحی را برای نقاشی در اختیار نقاش می گذارد و متنی را برای خواندن و یا الگوی آهنگینی را برای نواختن به موسیقیدان القا می کند.»
ریشه ی تاریخی این موضوع که جای تأمل بسیار و تحلیل کافی دارد، این حقیقت را بر ما عیان می سازد که اساس و مبنای ردیف ما و موسیقی ما در گذشته ی دور(و حتی در موسیقی معاصر)، مبتنی بر شعر و ردیف آوازی بوده است.
یک نکته ی اساسی را از زبان دورینگ بشنویم:
مواردی که قابل ردیابی در اوایل دوره ی صفوی است، دانشمندان را به این باور رسانده که ردیف در این دوره شکل گرفته است.
اما همه چیز از شعر شروع می شود، بعد اواز است.
و چون موسیقی سازیبیشتر در تحریم و تنگنا بوده است، و نیز به این علت که «موسیقی آوازی» توانسته در پناه موسیقی مذهبی ادامه ی حیات دهد، باید موسیقی و ردیف صحیح و اصیل آن را در
ردیف آوازی» و یا به عبارتی در «موسیقی–شعر» | دنبال کرد.
اما اینکه
«موسیقی سازی» استقلال بیشتری بدهیم، این موضوع جدای از ریشه های تاریخی ردیف و حقایق آن است.
۱۰. ژان دورینگ از تغییر ناگهانی مدها و مرکب خوانی های نامتعارف که در این سالها شنیده ایم می گوید: «… در هر مرکب خوانی از یک مد به مد دیگر ملایم حرکت می کنند و از یک دستگاه به دستگاه دیگر رفتن را تدریجی انجام میدهند که به آن «سیر» می گویند.
بعضی به اصطلاح نوآوری ها و تغییر ناگهانی مدها که گاهی معمول می شود، چندان در موسیقی ایرانی زیبا نیست.
به جای این کار باید از آنها پرسید که تا به حال کدام مقام یا گوشه در این ۱۵۰ سال آخر به موسیقی ایرانی افزوده اید؟»
یا یک پرسش اساسی تر و ژرف تر، اینکه این اشخاص برای موسیقی این سرزمین چه کرده اند؟
۱۱. آیا موسیقی باید تغییرناپذیر باقی بماند؟ آقای دورینگ هم ظاهرا با طرح همين پرسش، مخالف توقف و فقدان حرکت در هنر است: «چیزها همه با گذشت زمان عوض می شوند، اما آیا موسیقی باید تغییرناپذیر باقی بماند؟»
حالا که آقای دورینگ بعد از گذشت چهل سال، اندکی و حتی بیش از اندکی از نگرش های بازگشتی موسیقی، کوتاه آمده اند، دیگر دوستان اهل موسیقی ما نیز بر این نکته وقوف داشته باشند که کوبیدن بیش از حد بر طبل سنت و ردیف های سنتی، جامعه را از موسیقی تکراری آزرده کرده و راه را برای رشد انواع شبه موسیقی که عمدتا فرهنگ ستیزند، باز گذارده است.
این گوی و این میدان! سخن صد. در این غوغا که کس، کس را نپرسد/ من از پیر مغان منت پذیرم. در این غوغا و در این هیاهو که موسیقی هنری رو به فراموشی گذاشته و فقط بین عده ای، آن هم به شکلی تردید آمیز ادامه ی حیات می دهد، جای بسی خرسندی است که «ماهنامه ی هنر موسیقی» با وجود تمام دغدغه ها به صدمین شماره رسید.
به همه ی مجریان و دست اندرکاران آن صمیمانه تبریک می گویم و امیدوارم فضای نقد سالم و سازنده در آن رو به فزونی باشد، اما از نوشته هایی که خدای ناکرده بوی خامی، ناآگاهی و احيانا غرض ورزی دارد، سخت پرهیز نمایند و آن را به حساب «نقد» نگذارند.
چنانچه رهی معیری در یادداشتی برای کتاب «سفینه ی غزل» چنین نوشته است: «شعر خوب و عالی از هر کس حتی دشمنان شما، شعر بد و متوسط از هیچ کس حتی بنده !»
منبع : مجله هنر موسیقی
دیدگاهی ثبت نشده است