نی انبان در بوشهر

نی انبان در بوشهر

اغلب تحقیقات موسیقی شناسان قومی در ابتدا از سطوح آیکانوگرافی (iconography) شروع می شود. در مورد نی انبان اغلب آکان ها (نماد ها) در جنوب ایران و

حاشیه ی خلیج فارس مربوط به بوشهر هستند و در اسناد و نقاشی های موجود در سفرنامه های مستشرقین غربی کاملا مشهودند.

بر اساس پژوهشهای نگارنده از قدیمی ترین منابع موجود در مورد رواج نی انبان :

در خلیج فارسی که برای نخستین بار ترجمه و معرفی می شود سفرنامه ای است مربوط به سال های 1810 تا 1812 میلادی، تالیف سر ویلیام اوزلی که در سال 1819 به چاپ رسید و ضمن ارائه ی چند نقاشی از نی انبان، درباره ی این ساز در بوشهر چنین آورده است:

((ساز ایرانی ما کیسه ای است که از پوست بز ساخته شده و یک قطعه ی دهانی و با یک قطعه ی دهانی چوبی باد می شود. دو عدد نی به درازای هفت اینچ که به شکل موازی و مساوی در دسته ای از جنس بامبو گذارده شده، به کیسه ای متصل است. هز کدام از نی ها شش سوراخ برای انگشت گذاری دارند. چند رشته موی شتر برای تزیین از یک طرف کیسه آویزان است. نوازنده این رشته ها را به طور نامتوازن روی بازوی چپش انداخته است و دست راستش هنگام نواختن بالاتر قرار دارد. تُن صدای این ساز به هیچ وجه نامناسب نیست. نام نوازنده ی این ساز “سعید” و بومی بوشهر بود. او در یک روستای عربی نزدیک کمپ ما زندگی می کرد و مرتب توسط کشاورزها برای عروسی ها و مراسم شادی و جشن به کار گرفته می شد.

من او را با انبانه در تصویر نشان داده ام و نیز مرد جوانی را که نت های او را با ضربه ی انگشت هایش بر دهل همراهی می کرد. دهل نوعی طبل یا استوانه ی چوبی بود که هر دو طرفش با پوست پوشیده شده و یکی از آن ها بسیار محکم بسته شده بود تا صدایی بلندتر از یک اُکتاو(؟) از دیگری داشته باشد.))

( برای خرید نی انبان و لوازم جانبی و کتاب آموزشی به فروشگاه ما مراجعه کنید )

به جز این در کتابی دیگر با نام Perse تالیف لویی دوبو (1841م) تصویر نقاشی شده ای از نوازندگان در بوشهر مربوط به دوره ی فتحعلی شاه قاجار به چاپ رسیده است که ضمن تایید مطالب ((اوزلی)) نواختن دمام زا در همراهی نا نی انبان و کمانچه نشان می دهد.

در نقاشی های مذکور پوزیسیون و طرز نشستن نوازنده ها نوع قرار گرفتن دمام اندازه و بندکشی دمام تزیینات نی انبان و نوع لباس و دستار نوازنده ها و در نهایت هم نوازی کمانچه و نی انبان قابل توجه است.

محمدتقی مسعودیه نیز بر اساس همین کتاب آورده است: ((گرچه نی انبان امروز در ایران فق در سواحل خلیج فارس متداول است ولی آن گونه که لویی دوبو می نویسد در قرن نوزدهم در سایر نقاط ایران نیز رواج داشته است.))

روح انگیز راهگانی

روح انگیز راهگانی هم در کتاب تاریخ موسیقی ایران (ص659) بر این موضوع تاکید می کند: ((… چنان که ساز نی انبان که در سده ی نوزدهم از ساز های رایج این سرزمین بود اکنون تنها در جنوب ایران مشاهده می شود.))

نوازنده نی انبان و دمام و کمانچه در بوشهر (1841م)     نوازنده نی انبان و دمام در بوشهر (1810-1812م)

منبع: کتاب آموزش نی انبان محسن شریفیان