اجزای سازدهنی : ویندسیورها (Windsavers)
اجزای سازدهنی : ویندسیورها (Windsavers)
ساز دهنی کروماتیک (Chromatic Harmonica) همان طور که از نامش برمی آید
اجزای سازدهنی : ویندسیورها (Windsavers)
از قابلیت اجرای تمام فواصل کروماتیک نیم پرده ای برخوردار است.
این قابلیت حاصل اضافه شدن سه جزء ساختمانی است
که به طور معمول در ساز دهنی های دیاتونیک و ترمولو وجود ندارد: قطعه ای به نام دهنی (Mouthpiece)
تیغه ای به نام اسلاید (Slide) و نوارهایی به نام دریچه های ویندسیور(Windsaver Valves)
در این مقاله قصد داریم ضمن بررسی ویژگی های ساختمانی سازدهنی کروماتیک
نگاه دقیق تری به دریچه های ویندسیور بیندازیم و با عملکرد آنها بیشتر آشنا شویم .
نحوه چیدمان نت ها (Note Layout) در سازدهنی کروماتیک
ازمنظر تاریخی ، سازدهنی کروماتیک چندین دهه بعد از سازدهنی
دیاتونیک 10 سوراخه (10Hole Diatonic) به وجود آمد .
جالب است بدانید که اولین باری که تولید کنندگان سازدهنی تصمیم به استفاده از مکانیسم اسلاید (Slide) گرفتند
آن را بر روی مدل های 10 سوراخه ای که مشابه سازدهنی دیاتونیک
استاندارد به روش ریشتر (Richter Tuning) کوک شده بود به کار گرفتند .
این نوع سازدهنی 10 سوراخه نخستین بار توسط شرکت Hohner تحت عنوان مدل کروماتیک کخ یا کاچ (Koch Chromatic) عرضه شد
و هنوز هم تولید می شود . این مدل در واقع یک سازدهنی کروماتیک واقعی نبود
چرا که حتی با کمک گرفتن از اسلاید هم نمی شد تمام نت های گام کروماتیک را با آن اجرا کرد .
در سال های اخیر مدل دیگری هم به نام Slide Harp معرفی شده
که به همین شیوه طراحی می شود اما بر روی برخی زبانه های آن دریچه های ویندسیور نصب شده است
تا از نشتی هوای کمتری برخوردار باشد . این مدل چند سال پیش به بازار ایران نیز وارد شده بود .
مدتی بعد شرکت هونر تصمیم گرفت مکانیسم اسلاید را
در سازدهنی های 12 سوراخه با کوک سولو (Solo Tuning) به کار گیرد
و به این ترتیب بود که اولین سازدهنی کروماتیک واقعی طراحی و ساخته شد .
کوک سولو همان طور که از نامش بر می آید ، برای نواختن سولوهای ملودیک طراحی شده است
و بر خلاف کوک ریشتر ، تمام نت های گام ماژور را در هر سه یا چهار اکتاو سازدهنی در دسترس نوازنده قرار می دهد .
با ملاحظه تصویر فوق متوجه می شوید که نحوه چیدمان نت ها در کوک
سولو (Solo Tuning) در هر سه اکتاو سازدهنی با هم یکسان است
و در واقع الگویی مشابه اکتاو میانی سازدهنی دیاتونیک استاندارد است
که در هر سه اکتاو به یک شکل تکرار شده است .
با این که در این کوک امکان نواختن آکورد مکشی (Draw Chord) با استفاده از نت های اکتاو پایینی وجود ندارد
ولی در عوض برای نواختن ملودی بسیار مناسب است و با توجه به یکسان بودن
آرایش نت ها در هر سه اکتاو ، می توان هر ترتیب خاصی از نت ها را که در یک اکتاو اجرا می شود
به راحتی به یک اکتاو بالاتر یا پایین تر منتقل کرد
بدون این که تغییری در جهت نفس کشیدن نوازنده یا نت هایی
که اجرای آنها مستلزم فشار دادن شستی / اسلاید می باشد به وحود آید .
هر چند امروزه کوک های متنوع دیگری هم برای سازدهنی کروماتیک طراحی شده است
ولی کوک سولو کماکان رایج ترین نوع کوک به کار رفته در سازدهنی های کروماتیک باقی مانده است .
گام و نت پایه در سازدهنی کروماتیک
در حال حاضر اغلب سازدهنی های کروماتیک به روش کوک سولو طراحی می شوند
در واقع نت پایه یک سازدهنی کروماتیک گام Bb یک پرده پایین تر از نت پایه در سازدهنی کروماتیک گام C می باشد
و به همین ترتیب نت پایه در یک سازدهنی کروماتیک Tenor C یک اکتاو پایین تر از نت پایه در سازدهنی کروماتیک گام C قرار دارد .
پس از آشنایی با نوع کوک و گام سازدهنی کروماتیک ، به بررسی ویژگی های ساختمانی آن می پردازیم .
قطعه دهنی (Mouthpiece)
قطعه فلزی باریکی است که در جلوی سازدهنی کروماتیک قرار می گیرد
و به شکلی طراحی شده است که دهان نوازنده بتواند به راحتی بر روی آن قرار بگیرد .
هر سوراخ تعبیه شده بر روی این قطعه با دو جفت زبانه دمشی (Blow Reed) و مکشی (Draw Reed) ارتباط دارد
که یک جفت از آنها در حالت عادی و بدون فشار دادن شستی (Button) به صدا در می آیند
و جفت سوراخ دیگر با فشار دادن اسلاید (Slide) به سمت داخل فعال می شوند .
اجزای سازدهنی : ویندسیورها (Windsavers)
اجزای سازدهنی : ویندسیورها (Windsavers)
اجزای سازدهنی : ویندسیورها (Windsavers)
اجزای سازدهنی : ویندسیورها (Windsavers)
مجموعه تیغه ها (Slide Assembly)
این مجموعه از 3-2 تیغه نازک فلزی تشکیل شده است
که به علت تعبیه شدن سوراخ هایی چهارگوش در سطحشان از نمایی مشبک برخوردار هستند .
این مجموعه از تیغه ها درست در پشت قطعه دهنی (Mouthpiece)
و در جلوی بدنه (Comb) سازدهنی کروماتیک قرار می گیرند .
یکی از این تیغه ها که به خاطر متحرک بودنش اسلاید (Slide) نامیده می شود
به طرف خارج سازدهنی امتداد می یابد و انتهای آن به حالت
برجسته و گردی در می آید که آن را شستی (Button) می نامند .
نوازنده سازدهنی می تواند با گذاشتن انگشتش بر روی شستی و فشار دادن آن
تیغه متحرک اسلاید را به سمت داخل حرکت دهد
و با این کار تمام نت های سازدهنی را به میزان نیم پرده بالاتر ببرد .
مثلا در یک سازدهنی کروماتیک گام C بدون فشار دادن شستی می توان نت های گام دو ماژور (C Major) را اجرا کرد .
اگر همین سازدهنی را با فشار دادن شستی به سمت داخل و نگه داشتن آن در همین حالت بنوازید
نت های گام دو دیز (C# Major) در اختیارتان خواهد بود .
چگونگی تغییر نت ها به دنبال فشار دادن شستی / اسلاید
به نحوه طراحی قطعه دهنی و مجموعه تیغه ها بر می گردد : همان طور که گفتیم ،
در پشت هر سوراخ تعبیه شده در قطعه دهنی (Mouthpiece) دو جفت زبانه دمشی و مکشی وجود دارد
که در حالت عادی (بدون فشار دادن شستی) یک جفت از آنها به وسیله اسلاید پوشیده شده است
و نقشی در تولید صدا ندارد . اما وقتی که اسلاید به سمت داخل حرکت می کند ،
جلوی جفت سوراخ اول را می پوشاند و جفت سوراخ دوم را که نیم پرده بالاتر کوک شده اند در معرض جریان هوا قرار می دهد .
برای درک بهتر این مساله بهتر است
یک سازدهنی کروماتیک را از نزدیک نگاه کنید و با فشار دادن اسلاید آن به طرف داخل
به تغییری که در سوراخ های قابل مشاهده پدید می آید دقت نمایید .
البته سازدهنی های کروماتیک از این لحاظ به دو شیوه متفاوت طراحی می شوند :
1- Straight Tuned : در این نوع سازدهنی کروماتیک تمام نت های گام C در بالا قرار دارند و نت های گام #C در پایین قرار می گیرند .
2- Cross Tuned : در این نوع سازدهنی کروماتیک نت های هر دو گام C و #C به صورت یک در میان در سمت بالا و پایین قرار دارند .
در سازدهنی های کروماتیک نوع Cross Tuned وسعت سوراخ های مربوط به هر جفت نت که در اسلاید سازدهنی تعبیه شده است
بیشتر از نوع Straight Tuned می باشد .
این تفاوت در ساختمان سازدهنی موجب می شود تا در نوع Cross Tuned جریان هوای بیشتری بتواند
از روی زبانه (Reed) های فلزی سازدهنی عبور کند
ولی در عین حال برای نیم پرده بالا بردن نت ها (مثلا رفتن از نت C به #C ) باید اسلاید سازدهنی را به میزان بیشتری فشار دهیم .
به همین خاطر اجرای سریع آهنگ هایی با تمپوی بالا با این نوع سازدهنی کروماتیک قدری دشوارتر است .
ویندسیور چیست؟
دریچه های ویندسیور (Windsaver Valves) که آنها را Breath Saver
و گاهی به اختصار دریچه (Valve) یا ویندسیور (Windsaver) نیز می نامند،
نوارهای کوچکی از جنس انعطاف پذیر و با قابلیت ارتجاعی هستند
که بر روی صفحات زبانه دار (Reedplate) ساز دهنی کروماتیک و
در سمت دیگر زبانه ها یا تیغه های فلزی (Reeds) ساز دهنی نصب می شوند.
اگر نگاهی به زیر درپوش (Coverplate) های ساز دهنی کروماتیک بیندازید
(یا پیچ درپوش ها را باز کنید و آنها را بردارید) میتوانید
آنها را ببینید که به شکل نوارهای کوچک سفید رنگ (یا سفید و برنزی رنگ) هستند و شکل و اندازه ای مشابه زبانه های فلزی دارند.
در شکل زیر که یک ساز دهنی کروماتیک بدون درپوش را نشان می دهد می توانید
ویندسیورها را به خوبی مشاهده نمایید که به شکل نوارهای سفیدرنگی در بین زبانه های فلزی قرار دارند.
دریچه های ویندسیور غیر از ساز دهنی کروماتیک،
در ساز دهنی های آکورد (Chord Harmonica) و اکتاو
(مانند مدلAuto Valve از Hohner یا مدل Concerto از Seydel ) و همچنین در بیشتر آکاردئون ها نیز وجود دارند.
نقش ویندسیور چیست؟
مهمترین وظیفه ویندسیور این است
که تمام جریان هوای جاری در نفس نوازنده را به سمت
آن زبانه فلزی خاصی که در حال نواخته شدن است هدایت نماید.
برای توضیح بیشتر باید گفت زمانی که نوازنده هوا را به داخل یک سوراخ ساز دهنی
کروماتیک که در برگیرنده دو زبانه دمشی (Blow Reed) و مکشی (Draw Reed) است می دمد ،
موجب فعال شدن زبانه دمشی می شود.
ولی در عین حال مقداری از این جریان هوا از اطراف زبانه مکشی عبور می کند
که نقشی در به صدا درآوردن زبانه دمشی ندارد.
در واقع این مقدار هوایی که از اطراف زبانه مکشی عبور می کند به هدر می رود و در اصطلاح نشت (Leak) می کند.
در ساز دهنی های دیاتونیک میزان این نشت هوا (Air Leak) معمولاً ناچیز است و مشکل خاصی ایجاد نمی کند
و حتی می تواند مفید واقع شود چرا که به اجرای تکنیک Bending کمک می نماید.
ولی این مساله در ساز دهنی های آکورد می تواند مشکل ساز شود
چرا که جریان هوا معمولاً از روی 8 زبانه فلزی به صورت همزمان عبور می نماید
و میزان نشتی هوا را در آن به چهار برابر یک ساز دهنی دیاتونیک می رساند .
در ساز دهنی های کروماتیک هم به علت وجود قطعه دهنی (Mouthpiece)
و مجموعه تیغه ها (Slide Assembly) که نقش مهمی در به هدررفتن جریان هوا دارند،
نیاز شدیدی به وجود ویندسیورها برای ذخیره کردن نفس نوازنده احساس می شود
به طوری که اگر ویندسیورها را از یک ساز دهنی کروماتیک جدا کنیم نواختن آن بسیار دشوار می شود.
حتی مدل هایی از ساز دهنی کروماتیک که بدون ویندسیور طراحی و ساخته می شوند
معمولا در مقایسه با مدل هایی که واجد دریچه های ویندسیور هستند نشت هوای بیشتری دارند.
ویندسیور چطور کار می کند؟
شیوه قرارگیری دریچه های ویندسیور به این ترتیب است که ویندسیور
مربوط به هر زبانه فلزی، شکاف (Slot) منطبق با آن زبانه را می پوشاند
و محل اتصال آن به صفحات زبانه دار (Reedplate) در سمت دیگر محل اتصال خود زبانه های فلزی به صفحه زبانه دار می باشد.
مثلاً زبانه های دمشی (Blow Reeds) در سمت داخلی صفحات زبانه دار قرار دارند
و دریچه های ویندسیور آنها در سمت خارج این صفحات نصب می شوند
(همان نوارهای سفیدرنگی که در شکل بالا مشاهده می شود) .
از طرفی زبانه های مکشی (Draw Reeds) در سمت خارجی
صفحات زبانه دار قرار دارند (همان زبانه های فلزی که در شکل بالا قابل مشاهده است)
و به همین خاطر ویندسیورهای مربوط به آنها در سمت داخلی نصب شده است
و با نگاه کردن به داخل سوراخ های ساز دهنی کروماتیک قابل رویت می باشد.
در بسیاری از مدل های سازدهنی کروماتیک زبانه های دمشی و مکشی موجود
در هر سوراخ ساز دهنی هر دو بر روی یک صفحه زبانه دار و در کنار هم قرار می گیرند
(این مساله را با نگاه کردن به شکل قبلی هم می توان درک کرد)
در حالی که در ساز دهنی دیاتونیک زبانه های دمشی بر روی صفحه
زبانه دار فوقانی و زبانه های مکشی بر روی صفحۀ تحتانی نصب می شوند.
اما در شکل زیر برای درک بهتر چگونگی عملکرد دریچه های ویندسیور،
موقعیت زبانه های دمشی و مکشی در وضعیتی مشابه ساز دهنی دیاتونیک ترسیم شده است
تا بتوان هر دوی آنها را در این سطح مقطع نشان داد.
همان طور که می بینید هر زبانه فلزی با خطوط ممتد تیره رنگ و دریچه
ویندسیور مربوط به آن به شکل یک نوار مشبک نشان داده شده است
و اگر زبانه ای در سمت داخلی صفحه زبانه دار قرار داشته باشد
ویندسیور آن در سمت خارج آن صفحه نصب شده است و بالعکس.
تصویر سمت چپ مسیر جریان هوا را در حین دمیدن به داخل یک سوراخ ساز دهنی نشان می دهد.
وقتی که نوازنده جریان هوا را به داخل ساز دهنی می دمد و زبانه دمشی را به ارتعاش در می اورد،
دریچه روی آن هم بلند می شود اما دریچه مربوط به زبانه مکشی بسته می شود و اجازه نمی دهد
تا هوا از اطراف این زبانه به هدر برود. به این ترتیب تمام جریان هوا صرف به صدادرآوردن زبانه دمشی می شود
و از نشت بی دلیل هوا از اطراف زبانه مکشی جلوگیری می شود.
عین این حالت در مورد زبانه مکشی نیز صدق می کند : همان طور که در تصویر سمت راست دیده می شود،
در زمان نواختن زبانه مکشی دریچه مربوط به زبانه دمشی بسته می شود و تمام جریان هوا از روی زبانه مکشی عبور می نماید.
فواید و اثرات دیگر ویندسیورها
مهمترین وظیفه دریچه های ویندسیور کمک به کاهش میزان نشتی هوا (Air Leak) و راحت تر کردن نواختن ساز دهنی کروماتیک است.
اما در عین حال وجود این دریچه ها فواید و ویژگی های دیگری نیز به دنبال دارد که می توان به برخی از آنها اشاره کرد:
1- صدای بلندتر :
چون تمام جریان هوا از روی یک زبانه منفرد عبور می کند، نت ایجاد شده از صدای بلندتر و پرطنین تری برخوردار است.
2- حساسیت بیشتر به تکنیک Bending :
در ساز دهنی دیاتونیک فقط نیمی از نت ها و آن هم به اندازه ای کاملا مشخص و تعریف شده Bend می شوند
یعنی در هر سوراخ ساز دهنی تنها نت بالاتر قابلیت Bending دارد و حداکثر تا جایی Bend می شود
که فرکانس نت ایجاد شده قدری بالاتر از نت پایینی همان سوراخ باشد
(مثلاً در سوراخ شماره 4 یک ساز دهنی دیاتونیک استاندارد
در گام C ، فقط نت D را می توان Bend کرد و نت Bend شده هیچگاه به نت C نمی رسد) .
اما در سازدهنی کروماتیک، به خاطر وجود ویندسیورها، تمام نت ها از قابلیت Bending برخوردار هستند
و حتی ممکن است شما به طور ناخواسته نت ها را Bend نمایید.
این قابلیت در سازدهنی کروماتیک به مراتب بیشتر از ساز دهنی دیاتونیک است ونت ها را می توان
خیلی بیشتر از ساز دهنی دیاتونیک Bend کرد هر چند Bend کردن زیاد یا مکرر یا ناشیانه می تواند
به ساز دهنی کروماتیک آسیب جدی وارد کند و زبانه های فلزی آن را خراب نماید
به همین خاطر اجرای تکنیک Bending بر روی سازدهنی کروماتیک به
هیچ عنوان به نوازنده های مبتدی توصیه نمی شود (لطفاً این هشدار را جدی بگیرید!!!)
3- پاسخدهی بیشتر به فشار و شدت جریان هوا :
قابلیت یک زبانه فلزی در پاسخ به شدت جریان هوایی که از روی آن عبور می کند محدود است
و همان طور که گفته شد در ساز دهنی کروماتیک تمامی جریان هوا صرف به صدا درآوردن یک زبانه فلزی خاص می شود
و به طور کلی صدای نت ها در مقایسه با ساز دهنی دیاتونیک بلندتر است.
به همین خاطر اگر نوازنده بخواهد بر روی برخی نت ها تأکید بیشتری داشته باشد
و آنها را بلندتر بنوازد، لازم است شدت جریان هوا را به گونه ای تنظیم نماید که سایر نت ها با شدت صدای کمتری نواخته شوند.
به همین خاطر است که برخی از نوازندگان سازدهنی دیاتونیک که عادت به نواختن ساز دهنی کروماتیک ندارند،
مدتی طول می کشد تا با نحوه نواختن آن آشنایی پیدا کنند و در آن مهارت پیدا کنند.
4- تاثیر بر کوک ساز دهنی :
به خاطر تمرکز و فشار بیشتر جریان هوا بر روی زبانه های ساز دهنی کروماتیک، ممکن است
فرکانس نت های ایجاد شده اندکی پائین تر باشد
و به همین خاطر لازم است این زبانه ها را مختصری بالاتر از زبانه های سازدهنی دیاتونیک کوک کرد.
مثلاً سازدهنی های دیاتونیک Hohner اغلب بر پایه A = 440 – 443 Hz کوک می شوند
در حالی که ساز دهنی های کروماتیک معمولاً بر پایه A = 444 – 445 Hz کوک می شوند.
مشکلات و دردسرهای ناشی از ویندسیور
برخی اوقات وجود ویندسیورها می تواند دردسرساز و اعصاب خردکن باشد!
مهمترین علت این مشکلات ورود ناخواسته مقداری رطوبت و بزاق دهان نوازنده به داخل سازدهنی است
که در صورت تمیز نکردن کافی و منظم سازدهنی،
به تدریج موجب چسبندگی ویندسیورها به صفحه زبانه دار (Reedplate)
یا چسبندگی دو لایه ویندسیور به یکدیگر و در نتیجه کاهش میزان تحرک و اختلال در عملکرد آن می شود.
وقتی این دریچه ها به صفحه زبانه دار بچسبند
مانع از عبور جریان هوا از روی زبانه مربوطه می شوند
و در نتیجه نوازنده قادر نخواهد بود آن زبانه خاص را به صدا در بیاورد.
ممکن است نوازنده با افزودن بر شدت جریان هوا بتواند بر این مقاومت غلبه نماید
و دریچه ویندسیور را از روی صفحه زبانه دار بلند کند
اما در این حالت نت مذکور با قدری تأخیر به صدا در می آید و معمولاً با یک صدای ناگهانی (Pop Sound) که نشان دهنده
جداشدن ویندسیور از صفحه زبانه دار است همراه می شود.
گاهی هم چسبندگی دو لایه ویندسیور به یکدیگر موجب ایجاد صداهای ناخواسته ای شبیه صدای وزوز (Buzz) یا خروخر (Rattle) می شود.
از طرف دیگر گاهی تغییراتی در شکل ظاهری و ساختمان دریچه های ویندسیور منجر به اختلال در عملکرد آنها می شود.
مثلا ممکن است دریچه ها دچار خمیدگی شده و از صفحه زبانه دار فاصله بگیرند و در نتیجه نتوانند
وظیفه اصلی خود را که همان مسدودکردن یک زبانه فلزی در هنگام نواختنه شدن زبانه مجاورش می باشد ، به خوبی انجام دهند.
برای پیشگیری از مواجهه با این گونه مشکلات باید
توجه ویژه ای به نگهداری صحیح و تمیزکردن منظم سازدهنی کروماتیک مبذول کرد
و همچنین از ویندسیورهایی با کیفیت مرغوب تر استفاده نمود. در ادامه این مطلب به نکاتی عملی و کاربردی در این زمینه اشاره خواهیم کرد .
اجزای سازدهنی : ویندسیورها (Windsavers)
ویندسیور خوب چه مشخصاتی دارد؟
یک ویندسیور خوب باید از انعطاف پذیری و قابلیت تحرک بالایی برخوردار باشد
تا بتواند از یک طرف در زمان نواخته شدن زبانه فلزی مربوطه به اندازه کافی از روی آن بلند شود
و فاصله بگیرد تا اجازه عبور جریان هوا را از روی آن زبانه خاص به آن بدهد واز طرف دیگر در زمانی که قرار نیست
همان زبانه به صدا در بیاید ، بتواند به مقدار لازم بر روی صفحه زبانه دار فرود بیاید
و شکاف روی آن زبانه (Reed Slot) را مسدود نماید تا از هدر رفتن ناخواسته جریان هوا ممانعت نماید.
مثلاً وقتی یک زبانه دمشی (Blow Reed) نواخته می شود ،
دریچه روی آن باید از صفحه زبانه دار (Reedplate) فاصله بگیرد و اجازه دهد
تا زبانه مربوطه آزادانه و بدون تماس با آن دریچه به ارتعاش دربیاید.
اما وقتی که زبانه مکشی (Draw Reed) موجود در همان سوراخ ساز دهنی نواخته می شود ،
همان دریچه ویندسیور باید محکم بر روی صفحه زبانه دار بنشیند
و شکاف روی زبانه دمشی را به صورت کامل مسدود نماید.
از طرف دیگر اگر نوازنده بخواهد جهت تنفس خود را به سرعت از دم به بازدم (یا بالعکس) تغییر دهد،
طبیعتا لازم است که دریچه ویندسیور هم بتواند به سرعت از حالت باز به بسته (و بالعکس) تغییر حالت بدهد.
به عبارت دیگر دریچه ویندسیور باید اندازه معینی از حالت فنری و ارتجاع پذیری نیز داشته باشد
تا بتواند به سرعت در جهات مختلف و متضاد حرکت نماید. با توجه به مواردی که عنوان شد معلوم می شود
نحوه طراحی و ساخت دریچه های ویندسیور و نوع جنس به کار رفته در آن باید
به گونه ای باشد که هم حالت نرم و انعطاف پذیر داشته باشد و هم سفت و ارتجاع پذیر باشد.
همچنین یک ویندسیور خوب نباید حالت چسبنده داشته باشد.
در غیر این صورت ممکن است دو لایه آن به یکدیگر بچسبند و موجب تولید
صداهای ناخواسته ای مانند وزوز (Buzz) یا خروخر (Rattle) شوند. همچنین
گاهی ممکن است ویندسیور به صفحه زبانه دار (Reedplate) بچسبد و هنگامی
که در پاسخ به افزایش فشار نفس نوازنده به طور ناگهانی از آن جدا می شود
صدای ناخواسته دیگری (به نام Pop Sound) ایجاد نماید.
با نوجه به این مسائل ، تولید کنندگان سازدهنی همواره توجه خاصی به
نحوه طراحی ویندسیور ها و جنس مواد به کار رفته در آنها داشته اند .
در طول زمان از مواد مختلفی جهت ساخت دریچه های ویندسیور استفاده شده است
و نوع طراحی آنها نیز به دو شکل تک لایه
(One – Layer) یا دو لایه (Two – Layer) بوده است:
1- دریچه های چرمی (Leather Valves) :
این دریچه ها نرم و انعطاف پذیر هستند و می توانند به خوبی از نشتی هوا جلوگیری کنند
ولی از حالت فنری و ارتجاعی مناسبی برخوردار نیستند و ممکن است
در اثر کشش وارده توسط نیروی جاذبه نتوانند به راحتی از روی شکاف زبانه مربوطه بلند شوند
و یا دچار خمیدگی گردند. سازندگان ویندسیورهای چرمی برای برطرف کردن
مشکل فوق از یک میله فنری نازک استفاده می کنند که با اتصال به این دریچه ها آنها را به حالت صاف و مستقیم
درمی آورد و حالت فنری بهتری به آنها می بخشد. امروزه از ویندسیورهای چرمی دیگر
در سازدهنی ها استفاده چندانی نمی شود ولی در برخی از انواع آکاردئون
هنوز به کار میروند که می توانید چند نمونه از آنها را در شکل روبرو مشاهده نمایید.
2- دریچه های مایلار (Mylar valves) : این نوع دریچه ها که رایج ترین نوع ویندسیور
در سازدهنی های امروزی هستند، معمولاً به صورت دو لایه ساخته می شود:
یک لایه نرم و انعطاف پذیر در پایین و یک لایه کوچکتر و سفت تر در بالا.
3- دریچه های مایکروپور (Micropore valves) : ساختمان این دریچه ها مشابه دریچه های مایلار است
ولی جنس لایه زیرین ویندسیور از نوعی چسب نواری مخصوص اعمال جراحی
با مارک 3M Micropore انتخاب شده است. برخی نوازندگان عقیده دارند که این نوع ویندسیورها
از نرمی و انعطاف پذیری بیشتری نسبت به دریچه های Mylar برخوردارند و همچنین رطوبت را بهتر به خود جذب می کنند.
4- دریچه های Dimpled Mylar : این نوع دریچه ها در سازدهنی های ساخت
شرکت سایدل (Seydel) به کار می رود و در لایه زیرین آنها بریدگی های کوچکی
تعبیه می شود که موجب کاهش چسبندگی بین دریچه ویندسیور با صفحه زبانه دار می شود
و در عین حال اندازه این بریدگی ها آن قدر بزرگ نیست که باعث نشت هوا بشود.
این نوع ویندسیورها را می توانید در شکل زیر مشاهده نمایید.
5- دریچه های اولتراسوئید (Ultrasuede Valves) : اولتراسوئید نوعی
چرم یا پارچه مصنوعی (Synthetic Fabric) است که از انعطاف پذیری و حالت فنری نسبتا مناسبی
برخوردار است و قابلیت جذب رطوبت را نیز دارد. این نوع ویندسیورها را اولین
بار نوازنده ای به نام P.T. Gazell و در ساز دهنی دیاتونیک به کار گرفت.
اخیراً یکی از سازندگان مطرح ویندسیور و سازدهنی های سفارشی به نام Vern Smith موفق
به تهیه نوع بهتری از این ویندسیورها شده است که حالت فنری بهتری دارد.
6- دریچه های تفلون (Teflon Valves) : تفلون نوعی ماده نچسب است
که به صورت پوششی بر روی برخی وسایل آشپزی استفاده می شود.
از ورقه های تفلونی که در امور آشپزی بکار می رود نیز می توان برای تهیه ویندسیورها استفاده کرد.
این نوع ویندسیورها را نخستین بار Vern smith کشف کرد
و آنها را با موفقیت به کار گرفت و نوازندگان سازدهنی نیز از آن به خوبی استقبال کرده اند .
مراقبت از ویندسیورها
همان طور که قبلاً گفته شد، وجود ویندسیورها می تواند مشکلات مختلفی را برای نوازنده ایجاد نماید.
اولین اقدام در راه پیشگیری از ایجاد این گونه مشکلات،
مراقبت صحیح از سازدهنی و دریچه های ویندسیور آن است.
به همین خاطر لارم است رعایت موارد زیر را جدی بگیرید:
1- سازدهنی را در معرض حرارت زیاد قرار ندهید چون می تواند
موجب خم شدگی و حتی ذوب شدن ویندسیورها شود.
هیچ وقت سازدهنی را بر روی اجاق خوراک پزی، بخاری، شوفاژ ، آب گرم کن و سایر وسایل گرمایشی قرار ندهید
و از رها نمودن سازدهنی در مجاورت این گونه وسایل نیز خودداری نمایید. همچنین از گذاشتن
ساز دهنی در معرض تابش مستقیم نور خورشید به مدت طولانی و یا رهانمودن آن
در اتاقک خودرویی که تحت تابش نور خورشید قرار دارد (خصوصاً در روزهای گرم تابستان) اجتناب نمایید.
2- از نواختن ساز دهنی در شرایطی که خرده ریزه های غذایی یا بقایای مایعات نوشیدنی
در دهانتان وجود دارد خودداری نمایید. مواد جامد یا خمیری، چرب یا چسبنده می توانند
روی زبانه های فلزی یا دریچه های ویندسیور را بپوشانند و از حرکت آنها جلوگیری نموده یا موجب
چسبندگی آنها شوند. قبل از نواختن ساز دهنی با استفاده از نخ دندان، خلال دندان یا مسواک
، دهان خود را کاملا تمیز کنید و یا حداقل آن را با آب شستشو دهید. هرگز در موقع
غذاخوردن اقدام به نواختن سازدهنی نکنید و به جز آب از هیچ نوشیدنی دیگری استفاده ننمایید.
3- بعد از نواختن سازدهنی آن را خشک کنید و سپس آن را در جعبه
یا کاور مخصوصش قرار دهید. برای این کار سازدهنی را در حالتی که سوراخ هایش
به طرف کف دست قرار گرفته نگهدارید و چند بار محکم به کف دست بکوبید
تا رطوبت باقیمانده در آن خارج شود. این کار را یک بار دیگر هم در حالتی که اسلاید (Slide) ساز دهنی
را به سمت داخل فشار داده اید انجام دهید تا رطوبت از هر دو گروه از زبانه های فلزی زدوده شود.
قبل از گذاشتن سازدهنی در داخل جعبه اش اجازه دهید مدتی بگذرد و رطوبت باقیمانده در سازدهنی کاملا خشک شود .
4- قبل از نواختن سازدهنی کروماتیک آن را گرم کنید.
دمای سازدهنی پایین تر از نفس گرم نوازنده باشد،
رطوبت موجود در آن بیشتر بر روی زبانه های سازدهنی و دریچه های ویندسیور
رسوب می کند. برای گرم کردن سازدهنی کافی است آن را به مدت
چند دقیقه در بین دستانتان نگه دارید تا دمای آن به تعادل با دمای بدن نوازنده برسد.
از گذاشتن ساز دهنی بر روی وسایل گرمایشی (یا در مجاورت آنها) برای رسیدن
به این هدف خودداری نمایید چرا که این کار احتمال رساندن آسیب های جدی به ساز دهنی را به دنبال دارد.
تمیزکردن ویندسیورها
دریچه ویندسیوری که تمیز و پاکیزه باشد کمتر موجب چسبندگی
و ایجاد صداهای ناخواسته می شود. به همین جهت بسیار مهم
است که نوازندگان ساز دهنی کروماتیک هر چند وقت یکبار ویندسیورهای
سازشان را تمیز کنند. ممکن است بپرسید: از کجا بفهمیم که زمان
تمیزکردن ویندسیورها فرا رسیده است یا ویندسیورها را چه وقت باید تمیز کنیم؟
در جواب می توان راه ساده ای برای تشخیص این مساله پیشنهاد کرد:
یک سنجاق ته گرد بردارید و سعی کنید آن را در بین دو لایه ویندسیور
قرار دهید و آن را تا قاعده ویندسیور به پیش ببرید. اگر قادر به این
کار نبودید معلوم می شود که ویندسیورها کثیف شده اند و نیاز
به تمیزکردن دارند. همچنین وقتی که صداهای ناخواسته مربوط به
ویندسیورها را به صورت مکرر و زیاد بشنوید ، مشخص است که زمان تمیزکردن ویندسیورها فرا رسیده است.
برای تمیزکردن کامل ویندسیورها باید هم سطح بین دو لایه
ویندسیور را تمیز کرد و هم قسمتی از لایه زیرین را که در تماس
با صفحه زبانه دار (Reedplate) قرار می گیرد. برای تمیزکردن
ویندسیورها به کاغذی با سطح زبر که قابلیت نگهداشتن
رطوبت را در خودش داشته باشد نیاز دارید. ابتدا این تکه کاغذ
را به کمک آب (یا ایزوپروپیل الکل) قدری مرطوب کنید و بعد آن را در
بین دو لایه ویندسیور و همچنین بین ویندسیور و صفحه زبانه دار قرار دهید و تا جایی که می
توانید جلو ببرید. بعد یک انگشتتان را بر روی ویندسیور قرار داده
و مختصری فشار دهید. سپس کاغذ را از زیر ویندسیور (یا بین دو لایه آن) خارج کنید.
در این حالت سطح زیر کاغذ مرطوب ، ذرات چسبیده به ویندسیور را از آن جدا میکند.
معمولا این زبانه های دمشی (Blow Reeds) هستند که ویندسیورشان
دچار چسبندگی می شود و نیاز به تمیز کردن پیدا می کنند .
همان طور که قبلا اشاره شد ، ویندسیور های مربوط به این زبانه ها
در سمت خارجی سازدهنی نصب شده اند و با برداشتن
درپوش (Coverplate) بالایی سازدهنی به راحتی در دسترس فرار می گیرند .
برای تمیزکردن ویندسیورها راه حل دیگری نیز وجود دارد که توسط
بیل رومل (Bill Romel) – از سازندگان سرشناس سازدهنی های سفارشی – پیشنهاد شده است:
صفحات زبانه دار سازدهنی را جدا کنید (با بازکردن پیچ هایی که
آن را به بدنه (Comb) ساز دهنی وصل می کند) و در یک ظرف
کم عمق قرار دهید. ابعاد این ظرف باید در اندازه ای باشد که تمام
سطح صفحات زبانه دار در داخلش جا شود . در حدود یک اونس
(معادل 28 گرم) صابون مایع در ظرف بریزید و سپس مقداری آب گرم به آن اضافه کنید و آنها را مخلوط نمایید.
صفحات زبانه دار را به مدت 30 دقیقه درون ظرف نگه دارید.
بعد از سپری شدن 15 دقیقه با یک سنجاق ته گرد دو لایه
ویندسیور را از هم جدا کنید تا مخلوط آب و صابون مایع بتواند
بین دو لایه ویندسیور نیز وارد شود و بقایای بزاق و سایر ذرات
بر جای مانده بر روی ویندسیورها را در خود حل کند. بعد از
گذشت 30 دقیقه صفحات زبانه دار را بردارید و زیر شیر آب شستشو دهید.
اجازه دهید جهت جریان آب از سمت قاعده به طرف نوک ویندسیور باشد
تا مواد شوینده بر جای مانده را به طور کامل شستشو دهد. سپس صفحات زبانه
دار را بر روی یک دستمال کاغذی قرار دهید و صبر کنید تا خشک شوند.
بعد از خشک شدن کامل، آنها را دوباره به بدنه سازدهنی وصل کنید.
البته لازم به ذکر است که استفاده از روش فوق به صورت مکرر می تواند
موجب تخریب بدنه چوبی سازدهنی یا زنگ زدگی در قسمت های فلزی
سازدهنی شود و مثلا در وب سایت خود شرکت هونر اکیدا توصیه شده است
بدنه پلاستیکی داشته باشد (یا حداقل از چوب مرغوبی تهیه شده باشد) و
قطعات فلزی آن هم از جنس فولاد ضدزنگ باشد یا توسط املاح نقره آبکاری
شده باشد (مانند مدل Saxony از شرکت سایدل) ، احتمال کمتری دارد که از این لحاظ آسیب ببیند .
نکته بسیار مهم دیگری که باید به آن اشاره کنیم این است که نوازندگان
تازه کار بهتر است تمیز کردن ویندسیور ها را در ابتدا بر روی یک سازدهنی
ارزان قیمت یا قدیمی امتحان کنند و تنها پس از این که به تجربه کافی رسیدند ،
به سراغ سازدهنی های گران قیمت بروند .
اجزای سازدهنی : ویندسیورها (Windsavers)
صاف کردن ویندسیورها
دریچه های ویندسیور ممکن است گاهی لوله شوند و به حالت
حلقوی درآیند یا در اثر لمس کردن و ضربه خوردن دچار تاشدگی و
چین خوردگی گردند. برای صاف کردن ویندسیوری که در آن انحنایی
به سمت بالا ایجاد شده است می توانید از یک میله نازک (مانند یک
کلیپ مخصوص نگهداری کاغذ که آن را به صورت یک میله صاف درآورده اید) استفاده کنید.
این میله را طوری در زیر ویندسیور قرار دهید که بر محور طولی آن عمود باشد.
سپس در حالی که از بالا بر روی ویندسیور فشار وارد می کنید میله مزبور را از قاعده ویندسیور (محل اتصالش به صفحه
زبانه دار) به سمت نوک آزاد آن حرکت دهید.
اگر این کار با دقت و ظرافت انجام شود می تواند انحنای مختصری در سمت مخالف
به ویندسیور خم شده بدهد و به این ترتیب انحنای اولیه را برطرف سازد. با این حال باید مراقب باشید
که ویندسیور را بیش از حد خم نکنید چرا که ممکن است ویندسیور به جای صاف شدن
انحنای جدیدی در سمت مخالف پیدا کند به طوری که فقط از قسمت نوکش در تماس با صفحه زبانه دار باشد.
راه دیگر برای صاف کردن ویندسیورهای خم شده به طرف بالا این است
که یک جسم نوک تیز (مثل انتهای یک کلیپ کاغذ) را به زیر ویندسیور ببرید
و آن را از قسمت میانی ویندسیور به طرف انتهای آزادش بکشید.
در اثر این کار انحنایی به شکل V در ویندسیور ایجاد می شود.
با این حال اگر در این کار زیاده روی شود، تماس کافی بین ویندسیور با سطح صفحه زبانه دار برقرار نمی شود.
خوشبختانه راه دیگری هم برای اصلاح این حالت وجود دارد: اگر نوک لایه فوقانی ویندسیور را به سمت پایین خم کنید،
فشار بیشتری به لایه پایینی وارد می شود که به حفظ تماس آن با صفحه زبانه دار کمک می کند.
جایگزینی و تعویض ویندسیورها
دریچه های ویندسیور به کمک مقداری چسب در جای خود محکم می شوند.
برای وصل کردن یک ویندسیور به صفحه زبانه دار باید قاعده آن را با چسب به صفحه زبانه دار بچسبانید
ولی باید مراقب باشید که مقدار زیادی چسب استفاده نکنید چون امکان دارد چسب اضافی وارد
شکاف زیر زبانه (Reed Slot) شود و در حرکت کردن و به صدادرآمدن زبانه فلزی اختلال ایجاد کند.
چسب مناسب چسبی است که قادر به برقراری و حفظ اتصال بین پلاستیک (یا چرم) با فلز باشد،
ضد آب باشد و مهمتر از همه این که غیرسمی (Non – Toxic) باشد تا خطری برای سلامت نوازنده نداشته باشد .
همچنین چسب خوب باید از نوعی باشد که بعد از استعمال به شکل رشته های باریکی که از محل اتصال موردنظر
به اطراف گسترش پیدا می کنند در نیاید ، چرا که این رشته های اضافی چسبناک می توانند به محل های ناخواسته ای
در زبانه های فلزی یا ویندسیورها بچسبند و در عملکرد آنها اختلال ایجاد نمایند.
چسب های مایع چندمنظوره مانند Duco Cement (نام تجاری نوعیچسب مایع با مصارف خانگی )
و همچنین چسب هایی مانند Super Glue (نام تجاری نوعی چسب مایع دیگر)
که از نوع Cryanoacrylicهستند انتخاب های مناسبی برای این منظور هستند.
لاک ناخن (Nail Polish یا Nail Varnish ) نیز می تواند برای چسباندن
ویندسیورها مناسب باشد ، هرچند نسبت به چسب های قطره ای ماندگاری
و دوام کمتری دارد . در مورد ویندسیورهای چرمی معمولاً از Shellack (نوعی لاک و الکل مخصوص)
استفاده می شود و آن طوری که کارشناسان خبره در این زمینه عنوان می کنند ،
این ماده تنها نوع مناسب چسب برای ویندسیورهای چرمی است.
اجزای سازدهنی : ویندسیورها (Windsavers)
مراحل تعویض و نصب یک ویندسیور جدید از این قرار است:
1- آماده سازی صفحه زبانه دار (Reedplate):
قبل از نصب یک ویندسیور جدید لازم است ذرات چسب باقیمانده از ویندسیور قبلی را از روی صفحه زبانه دار پاک نمایید
و سپس با یک کاغذ سنباده شماره متوسط در محل اتصال ویندسیور جدید قدری خراشیدگی ایجاد نمایید
تا چسب مایع بتواند اتصال بهتر و محکمتری بین ویندسیور و صفحه زبانه دار برقرار نماید.
2- مالیدن چسب به قاعده ویندسیور :
برای این کار می توان از یک خلال دندان یا از یک برس و قلم موی کوچک یا از یک گوش پاک کن
پنبه ای استفاده کرد. همچنین می توانید سطح زیرین قاعده ویندسیور را بر روی یک قطره کوچک
چسب بکشید. توجه داشته باشید که فقط مقدار کمی چسب برای این کار کفایت می کند .
3- گذاشتن ویندسیور بر روی صفحه زبانه دار :
قاعده ویندسیور را درست در پایین شکاف زیر زبانه (Reed Slot) مربوطه بر روی صفحه زبانه دار قرار دهید ،
در همانجایی که انتهای پیچ یا میخ پرچی که زبانه فلزی را به صفحه زبانه دار متصل کرده است دیده می شود.
4- صاف کردن ویندسیور :
نحوه قرارگیری ویندسیور را به گونه ای تنظیم نمایید که هر دو لبه
شکاف زیر زبانه فلزی و همچنین قسمت انتهایی این شکاف را بپوشاند.
5- محکم کردن اتصال :
بعد از صاف کردن ویندسیور و تنظیم محل قرار گیری آن ، قاعده اش را که چسب مالی شده است
به مدت چند ثانیه با انگشت مختصری فشار دهید تا هم اتصال ویندسیور به صفحه زبانه دار قوی تر شود
و هم مطمئن شوید که ویندسیور به صورت مسطح روی صفحه زبانه دار قرار گرفته و شکاف زبانه مربوطه را به خوبی می پوشاند.
اجزای سازدهنی : ویندسیورها (Windsavers)
منابع تهیه ویندسیور
اگر لازم باشد ویندسیورهای سازدهنی را عوض کنید یا بخواهید ویندسیورهای اضافی بر روی آن نصب کنید ،
می توانید آنها را از طریق کارخانه های تولیدکننده سازدهنی و یا برخی افرادی که در زمینه ساخت
ویندسیور و سفارشی کردن ساز دهنی فعالیت می کنند تهیه نمایید.
در اینجا برخی از این منابع را به شما معرفی می کنیم.
1- شرکت هونر : با مراجعه به سایت شرکت هونر می توانید در مورد
ویندسیورها مطالب بیشتری بیاموزید و از قیمت آنها مطلع شوید. این شرکت
ویندسیورهای مایلار (Mylar) دو لایه ای می سازد و آنها را به صورت مجموعه ای
دربرگیرنده 14 اندازه مختلف ویندسیور (از هر اندازه 25 عدد) به فروش می رساند. با خریدن
این مجموعه از ویندسیورها می توانید بر روی 14 زبانه از
16 زبانه یک ساز دهنی کروماتیک 16 سوراخه ویندسیور نصب کنید.
معمولاً بر روی دو زبانه آخر که طولشان از همه زبانه ها کوتاه تر است ویندسیور
نصب نمی شود اما در صورت تمایل می توانید ویندسیورهای
بزرگ تر را در اندازه لازم برش دهید و آنها را بر روی زبانه های کوتاه تر نیز نصب نمایید.
2- شرکت سایدل : همان طور که گفته شد ویندسیورهای جدید ساخت
این شرکت از نوع Dimpled Mylar هستند و در مدل های کروماتیکی مانند
Saxony و Chromatic Deluxe به کار می روند. متاسفانه به نظر می رسد
در وب سایت این شرکت لینک مستقیمی که بازدیدکننده را به قسمت ویندسیورها
ارجاع دهد وجود ندارد ولی با نوشتن کلمه Valves در قسمت جستجوی آن می توانید
محصولات موردنظرتان را پیدا کنید . همچنین می توانید در این مورد با نمایندگی های این شرکت تماس بگیرید.
3- سایت هارپ آنلاین : این شرکت آلمانی در زمینه فروش انواع سازدهنی
و اجزای مختلف آن فعالیت می کند و هر دو نوع ویندسیور مایلار معمولی و Dimpled Mylar
را عرضه می نماید. مجموعه های توزیع شده توسط این شرکت حاوی 14 اندازه متفاوت از ویندسیورها هستند که در آنها از هر ان
دازه 10 عدد ویندسیور وجود دارد.
4- سایت بیل رومل (Bill Romel) : مرحوم بیل رومل از سازندگان معروف سازدهنی
های سفارشی بود که ویندسیورهایی از جنس مایکروپور و تفلون نیز عرضه میکرد.
با این که وی چند سال پیش فوت کرده وب سایتش که توسط خانواده اش اداره می شود
هنوز فعال است و به فروش ویندسیور ادامه می دهد.
اجزای سازدهنی : ویندسیورها (Windsavers)
منابع :
http://archive.harmonicasessions.com/jun10/Yerxa.html/
http://hohnerusa.com/index.php?1615/
http://hohnerusa.com/index.php?1874
http://www.iranharmonica.ir/Articles.php?ID=0912
ترجمه و گردآوری مطالب : دلتا فریک – خرداد 1390
-
اجزای سازدهنی : ویندسیورها (Windsavers)
دیدگاهی ثبت نشده است