فرم در آثار اخیر موسیقی ایرانی

فرم در آثار اخیر موسیقی ایرانی

چکیده: فرم به ساختار کلی اثر هنری اطلاق می شود. نوآوری در فرم بدون اینکه به هویت موسیقی ایرانی خدشه وارد کند، می تواند باعث آفریده شدن قطعاتی نو و در خور زمانه گردد.

این مقاله در نظر دارد با بررسی و نقد آثار تولید شده در زمینه ی موسیقی ایرانی به عنوان یک کارگاه موسیقی زمینه ای را برای یادگیری و نوآوری فراهم سازد، به خصوص آثار هنرمندان برجسته که بسیار می توان آموخت. در این بخش به بررسی تحلیل و نقد تصنيف «صبح» اثر حمید متبسم که در آلبوم «به رنگ گل سرخ» منتشر شده است، می پردازیم.

پیشگفتار: یکی از مهم ترین معیارهای سنجش ارزش یک اثر هنری «فرم» أن است. «فرم» به ساختار کلی یک اثر موسیقایی اطلاق می شود.

تعیین اینکه در یک قطعه ی موسیقایی چگونه عناصر، بخش های مختلف و جمله های ساخته شده با یکدیگر در ارتباط باشند، هر کدام کجای قطعه قرار بگیرند، چند بار تکرار شوند و ارتباط درونی جمله ها و نقاط اشتراکشان با هم چه باشد، همگی به عهده ی فرم است.

فرم باید به هماهنگی و وحدت قطعه بیانجامد تا شنونده با قطعه همراه شود و مخاطب در نهایت بداند که چه می شنود.

اما از طرفی لزوما نمی توان گفت آهنگساز باید به یک فرم خاص بیندیشد و بعد کار را بیافریند.

فرم در موسیقی

در واقع در جایی از تاریخ موسیقی ایستاده ایم که می توان هر گونه ایده ی نویی را آفرید، حتی می توان فرم را از درون بخش های ساخته شده بیرون کشید. اما بعد از آنکه اثری آفریده شد می توان با تحلیل و بررسی فرم آن دربارهی هدف و فرم دلخواه آهنگساز صحبت کرد. بحث فرم در موسیقی ایرانی جای کار بسیار دارد و می تواند به بحثی زنده و پویا تبدیل شود.

در موسیقی ایرانی

فرم های جاافتاده ای به نام «پیش درآمد»، «چهارمضراب» و «تصنیف» داریم که البته هیچ کدام دارای فرم کاملا تثبیت شده ای نیستند، اما موسیقی دستگاهی که پشتوانه و سرچشمه ی اصلی موسیقی کلاسیک، اصیل و علمی ماست، نقش خودش را در این فرم های شناخته شده و فرم های نویی که به وجود می آید، ایفا می کند. وجود حرکت های مشخص ملودیک در دستگاه های موسیقی ایرانی، تأثیر بسزایی در فرم پیش درآمدها، چهارمضراب ها و تصانیف ما داشته اند.

به مرور زمان و نیز با توجه به ذات نوگرای بشر، لزوم نوآوری و به وجود آمدن فرم های جدید در موسیقی ایرانی احساس می شود. هنرمندان بزرگی چون ابوالحسن صبا و کلنل علینقی وزیری به قطعه سازی و فرم هایی نوین دست یازیده و بسیار نیز موفق بوده اند.

این روند و لزوم تغییر و به وجود آمدن فرم های نوتر در کنار دیگر نوآوری های موسیقی بسیار حائز اهمیت است و به طور قطع یکی از عوامل مهم در تحول موسیقایی است، ولی نباید به صرف نوآوری هویت و شخصیت موسیقی ایرانی خدشه دار شود.

به وجود آوردن سازهای جدید

که بسیار نیز رایج شده است، رسیدن به صداهای خاص و جدید در گروه های موسیقی ایرانی، استفاده از ریتم های بسیار پیچیده و دست به دامان سازهای دیگر ملل و فرهنگ ها شدن، هر کدام راهی بوده است برای آهنگسازان و جوانان جویای نام برای گشودن دریچه ای نو به روی موسیقی ایرانی. در هر حال، بسیاری از این حرکت ها بی عیب و نقص نبوده و بعضا به بیراهه انجامیده اند و در نهایت آنچه می شنویم گویی موسیقی ایرانی نیست.

ولی فرم همچنان مقوله ی بکری است که با هوشمندی و کمی ذوق موسیقیدان ما می تواند منجر به تحولات ژرف و به وجود آمدن قطعاتی متناسب با زمانه خویش گردد. یکی از مهم ترین، مؤثرترین و در عین حال کم هزینه ترین راه های زنده و پویا نگاه داشتن بحث فرم در موسیقی ایرانی و نوآوری، بررسی آثاری است که به بازار موسیقی ایرانی عرضه می شوند.

چراکه بحثی که فقط جنبه ی تئوری داشته باشد، نه چندان جذاب است و نه صرفا به تولید خواهد انجامید، اما «نقد و بررسی آثار تولیدشده یک دانشکده ی علمی و عملی است.

آنچه که تولید می شود آیینه تمام نمای احساس، سواد، دانش و ذوق ایرانی است که به بازار آمده و می توان با بررسی آنها به نتایج مهمی رسید. به خصوص بررسی آثار هنرمندان برجسته ای که در زمینه ی فرم کنکاش بسیار کرده و توانسته اند جای خاصی برای آثارشان در میان هنر دوستان باز کنند، مانند هنرمند برجسته ای چون «حمید متبسم» که در این مقاله با بررسی و نقد یکی از آثار ایشان به خصوص به لحاظ فرم باب این بحث گفت و گو را باز می کنیم.

به امید اینکه بتوانیم با کمک دوستان این مهم را با کار و آثار دیگر بزرگان ادامه دهیم.