نوآوری یا انحراف در موسیقی ایرانی

در محدوده ی سال ۱۳۳۴ به شاگردی کلاس استاد ابوالحسن صبا مفتخر بودم. ( یادداشت نوآوری یا انحراف در موسیقی ایرانی از مجله هنر موسیقی)

هنرجویان بسیاری به کلاس می آمدند

از جمله هنرمندانی چون رحمت اله بدیعی، ایرج محلوجی، ابراهیم قنبری مهر و …

شاگرد دیگری هم بود به نام آقای صنعتی ( اسم کوچک؟) که نمیدانم اکنون کجا هستند.

گويا اقای صنعتی در صنعت هم دست داشت و یک شب که به کلاس آمد، ویلنی همراه خود آورده بود با گوشی هایی از جنس برنج. این گوشی ها در کار انجام می داد، هم کار گوشی های معمول ویلن را می کرد و هم یک مغزی کوچک داشت که به جای تاندول برای کوک های دقیق به کار می رفت.

این گوشی ها بسیار جالب توجه و زیبا و ظریف بودند.

استاد صبا آن را بررسی کرده و تکنیک سازنده ی آن را که همان شاگرد جوانش بود، ستوده، اما در نهایت گفت با اینکه این ابداع جالب است اما چون از چوب سنگین تر است، نوازنده را خسته می کند و دیگر اینکه جنسی نامتجانس با ساختمان اصلی ویلن دارد که تمام قطعات آن از چوب های مختلف است، لذا کاربرد این نوع گوشی را توصیه نمی کنم و بهتر است ویلن و قطعات تشکیل دهنده ی آن به همان صورت اصلی و با موادی که قبلا اساتید فن به کار برده اند، ساخته شود.

آقای ابراهیم قنبری مهر نیز که در آن موقع جوان آرام و محجوبی بودند و کم کم می رفت تا در زمره ی سازسازان هم قرار گیرد، در سکوت حرف های استاد را شنیدند.

در آن موقع نمیدانم چه نظری داشت، آيا فريفته ظاهر قشنگ گوشیها شده بود یا به نظریات استاد صبا فکر می کرد، چون بعدها که ایشان یکی از بزرگ ترین سازندگان ویلن شد و در سال های اخیر وقتی خاطره ی آن شب کلاس را برایش یادآور شدم، تأیید کرد که استاد در آن موقع چقدر خوب موضوع را مورد توجه قرار داده بود.

این چنین است سازی که شرح پیدایش و تکامل آن را نگارنده در کتابی به چاپ رسانده ام، در حلول زمان دچار تغییرات فراوانی شد و بعضی از سازندگان که در خود ابتکاری سراغ داشتند

در ساختمان آن که قبلا وسیله آماتی و استرادی واریوس پایه گذاری شده و تکامل یافته بود و در واقع فرم امروزی ویلن که از حدود ۴۰۰ سال قبل جا افتاده بود، تغییراتی دادند از قبیل ساختن جعبدی صدای دوقلو، گذاردن شیپورک روی جعبه ی حدا برای تقویت صوت و کاربرد مصالح غیر متعارف و غیره ….

اما تمام این ابداعات به فراموش خانه ی تاریخ سپرده شد و به هیچ وجه جز در زمان سازنده ی آن که تنها مدافع ساز ابتکاری خود بود، دیگر هیچ گونه اثری از آن جز در بعضی کتب تاریخ موسیقی و یا در موزه ها باقی نماند و مورد استفاده ی عام قرار نگرفت و هنوز هم ویلن به همان شکل و با همان چوب ها ساخته می شود که اساتید بزرگ آن را کامل کرده اند.

حال برمی گردیم به سازسازی جدید در ایران و ابتکارات نوظهور در این زمینه که چون صنعتی نو است و سابقه ی طولانی ندارد

هرچند صباحی اختراع و اکتشاف تازه ای در ساخت این سازها می شود، یک روز سرپنجه ی تار را شبیه گیتار می سازند تا در موقع کوک کردن نیروی کمتری لازم باشد، مثل اینکه قرار است نوازنده با گوشی ها کشتی بگیرد! انحراف در موسیقی یا نو آوری

روز دیگر با اضافه کردن کاسه ای دیگر تاری سه کاسه ای ساخته می شود که هیچ گونه برتری بر اسلاف خود ندارد و یا دسته ی

آن را دستخوش تحولی جدید ساخته و پرده های آن را از فلز ساخته و صدای آن را خشک و خشن

تماس فلز با فلز) می کنند که هیچ یک از تغییرات فوق مورد قبول اساتید نوازنده ی این سازها قرار نگرفته است

ردیف های موسیقی ایرانی

اگر قرار باشد این تغییرات در تار ایجاد شود، می توانند حداقل اسم آن را تار نگذارند

و آیار این انحراف در موسیقی است یا نو آوری ؟؟؟ بلکه می توان اسمی دیگری برای آن انتخاب و روی آن تبلیغ کنند، سرپنجه ی سه تار را شبیه سر پرندگان می سازند، کمانچه را که تقریبا اولین و ساده ترین شکل آن سابقه ی ۵۰۰۰ سال دارد

و مادر تمام سازهای زهی امروز است، در مواردی تغییر داده و پشت کاسه آن را شبیه جای لوله بخاری ساخته و این حفره را کوچک و بزرگ می کنند تا مثلا دامنه و شدت بیشتری در صوت ایجاد کنند و خلاصه اینکه انواع تغییرات و کاربرد مصالح غیرمتعارف و غير متجانس با چوب را مورد استفاده قرار داده و باز هم آن را کمانچه (ابتکاری) دانسته و به تازگی نیز سازهای دیگری ساخته شده که اسم های عجیب و غريب دارند.

اگر قرار باشد این گونه آلات موسیقی در مجمعی معرفی شود و با بوق و کرنا و صحبت های غیرفنی آنها را تبلیغ کنند، بهتر است از نوازندگان صاحب نظر و صنعتگران معتبر سازنده دعوت شود تا نظر خود را با صراحت بگویند تا از گفت و گوها، نکات شایان بهره برداری، برای سازندگان جوان به دست آید

وگرنه تنها دگرگونی در ساختمان سازهای موجود و یا ساختن سازهای ابتکاری بدون در نظر گرفتن تکنیک و دانش و علم آگاهی هرگز دوام نخواهد یافت و بهره وری از آن قائم به ذات سازنده و آن هم در خلوت خویش خواهد بود.

دیگر مقالات مربوط به موسیقی ایرانی :

فرم در آثار اخیر موسیقی ایرانی

نکته هایی از گذشته موسیقی ایران

ردیف های موسیقی دستگاهی

دانلود نت های موسیقی ایرانی و ردیف كامل میرزا عبداله برای سه تار از بانك نت موسیقی ماهور

نو آوری یا انحراف در موسیقی مجله هنر موسیقی